ماهیت دیه و همه چیز درباره آن

ماهیت دیه و نکات مهم حقوقی آن با وکیل نادری : دیه انسان مالی است که به سبب کشته‌شدن، قطع عضو و یا واردکردن جراحت جسمی، به یک فرد یا ورثه او تعلق می‌گیرد. احکام دیه در بخش دیات قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1392 و همچنین کتابهای فقهی آمده است. مقدار دیه آسیب‌های مختلف در منابع دین اسلام بیان شده است. در مواردی که مقدار معینی بعنوان دیه تعیین نشده، مالی بعنوان ارش به آسیب‌‌دیده پرداخت می‌شود.

میزان دیه در برخی شرایط مانند وقوع جنایت در حرم مکی و ماه‌های حرام افزایش می‌یابد که در اصطلاح فقهی به آن تغلیظ دیه می‌گویند.

بنابر روایات اسلامی مقدار دیه کامل در زن و مرد و یا مسلمان و غیرمسلمان تفاوت دارد. البته برخی از فقیهان با این تفاوت مقدار مخالف بوده و حکم به تساوی دیه در همه انسان‌ها می‌کنند.

دیه از نگاه اسلام

از نظر شرع اسلام، اگر انسانی هم‌نوع خود را بکشد یا یکی از اعضای او را قطع و یا ناقص نماید و یا وی را مجروح کند باید به وی یا وارثانش مال مشخصی پرداخت کند که به آن مال، دیه می‌گویند. در منابع اسلامی و متون فقهی اندازه دیه برای هر نوع آسیب بیان شده است و در مواردی که مقداری معین نشده است، به آسیب‌دیده مالی بعنوان ارش داده می‌شود. در قرآن به مسأله دیه در آیه 92 سوره نساء اشاره شده است که به آیه دیه نیز مشهور است.

دیه از بین رفتن کارایی اعضای بدن

در مواردی که عضوی آسیب ظاهری ندیده است ولی منافع و کارایی آن از بین رفته، نیز به آسیب‌دیده دیه تعلق می‌گیرد. مانند اینکه حس شنوایی یا بویایی انسانی از بین برود. دیه در اصل، جبران قتل و یا آسیب‌های غیرعمدی و یا خطائی است ولی در جرائم عمدی نیز آسیب‌دیدگان می‌توانند به جای قصاص کردن(تلافی بوسیله واردکردن آسیب مشابه) دیه بگیرند.

تقسیمات دیه

بنابر نوع آسیبی که به انسان وارد میشود ماهیت دیه را به دیه جان، دیه اعضاء و دیه منافع تقسیم کرده‌اند. رفتاری که موجب آسیب به طرف مقابل شده است نیز در سه حال اتفاق می‌افتد. که در ادامه با وکیل دیه به بررسی آن ها می پردازیم :

1. عمد:

آسیبی که با قصد و اختیار وارد شود. بنابر دستورات اسلامی، موجب حق قصاص(تلافی بوسیله واردکردن همان آسیب) برای آسیب‌دیده میشود ولی وی میتواند از قصاص چشم‌پوشی کرده و دیه دریافت نماید.

2. شبه عمد:

جانی قصد ارتکاب فعل منجر به آسیب را دارد ولی قصد او ارتکاب خود جنایت نیست. مانند کسی که برای ادب کردن، فرد دیگری را بزند و طرف مقابل در اثر این زدن بمیرد.

3. خطای محض:

نه قصد جنایت وجود دارد و نه انجام کاری که منجر به آن شده است. مانند آنکه قصد شلیک به سمت شکاری را داشته ولی تیر به انسانی اصابت کرده و منجر به مرگ او شود.

ماهیت دیه نفس یا جان

اگر فردی به قتل برسد در صورت عمدی بودن قتل، قاتل باید قصاص شود مگر اینکه اولیاء دم به دیه رضایت دهند. مقدار دیه جان در اینصورت و نیز در صورتی که قتل شبه عمد و یا خطای محض باشد مطابق قانون مجازات اسلامی مشخص شده است.

مهلت پرداخت دیه

مهلت پرداخت دیه قتل عمد، یک سال است و از مال خود قاتل پرداخت می‌شود. فرصت پرداخت دیه قتل شبه عمد دو سال است و از مال خود قاتل پرداخت می‌شود. فرصت پرداخت دیه قتل خطای محض سه سال می‌باشد. پرداخت این دیه برعهده عاقله است که باید از مال خود بدهند و نباید به جای آن چیزی از قاتل بگیرند.

ماهیت دیه اعضاء

بنابر یک قاعده کلی در فقه اسلامی، اعضای اصلی بدن انسان مانند زبان که یکی هستند دیه کامل دارند و اعضای جفت مانند گوش‌ها، چشم و بینی، اگر هر دو آسیب ببینند دیه کامل و آسیب‌دیدگی یکی از آنها موجب نصف دیه کامل میشود.
برخی از اعضایی که دیه آنها دیه کامل است عبارتند از:

• شکستن کمر بگونه‌ای که فرد نتواند بنشیند
• از بین بردن تمام دندان‌ها
• از بین بردن تمام انگشتان هر دو دست یا انگشتان هر دو پا
• قطع نخاع

دیه منافع

در فقه اسلامی برای آسیب رساندن به منافع و کارکرد برخی از اندام‌های انسان مانند قدرت تعقل، شنوایی، بینایی و بویایی حتی اگر ظاهر آن عضو سالم باشد دیه تعیین شده است. بطورمثال از بین رفتن صوت موجب دیه کامل است و اگر علاوه بر صدا، حرکت‌های زبان نیز از بین برود دو سوم دیه زبان نیز به این مقدار افزوده می‌شود.

نرخ دیه کامل در سال 1400 چه مقدار است؟

در ماه‌های عادی 480میلیون تومان و در ماه‌های حرام 640میلیون تومان است.

دیه سیلی زدن چه میزان است؟

در صورت سیاه شدن پوست صورت، شش هزارم دیه کامل و در صورت کبود شدن پوست صورت، سه هزارم دیه کامل و النهایه در صورت سرخ شدن پوست صورت، یک و نیم هزارم دیه کامل است.