شرایط و اقسام تهاتر در حقوق ایران

تهاتر به عنوان یکی از نهادهای مهم حقوقی، نقش کلیدی در سقوط تعهدات و از بین رفتن مسئولیت جبران مالی بین طرفین دارد. این نهاد نه تنها از انباشته شدن دیون جلوگیری میکند، بلکه روند حل اختلافات را تسهیل و احقاق حق و روند دادرسی را نیز تسریع مینماید.

در نظام حقوقی ایران، تهـاتر تحت شرایط خاصی محقق شده و به سه قسم قهری، قراردادی و قضایی تقسیم میشود. در این مقاله، به بررسی « شرایط ضروری تـهاتر » و « انواع آن » مطابق قوانین ایران میپردازیم. درادامه با وکیل نادری همراه باشید..

شرایط ضروری وقوع تهاتر

بر اساس قوانین مدنی ایران، تهـاتر زمانی به صورت خودکار (قهری) محقق می شود که سه شرط زیر همزمان در لحظه وقوع وجود داشته باشد:

1- کلی بودن موضوع دین

موضوع تعهدات طرفین باید کلی و غیر شخصی باشد. به عنوان مثال، دین ناشی از تحویل کالای مشخص (مانند ۱۰۰ کیلوگرم برنج) قابل تهـاتر است، اما تعهد به اجرای یک عمل شخصی (مانند نقاشی یک تابلو) و در خصوص دو عین معین متفاوت مانند خانه ای در منطقه ۱ تهران با خانه ای در جنوب کشور مشمول تهـاتـر قهری نمی شود.

2- همجنس بودن دو دین

دو تعهد باید از یک جنس واحد باشند. مثلاً اگر شخص «الف» به شخص «ب» مبلغ ۵ میلیون تومان پول نقد بدهکار باشد و بالعکس، تهـاتـر امکانپذیر است. اما اگر یکی از دیون پول و دیگری کالا باشد، تـهاتر قهری اتفاق نمیافتد.

3- یکسان بودن زمان و مکان تأدیه

زمان و مکان پرداخت هر دو دین باید یکسان باشد. چنانچه زمان پرداخت یکی از دیون آینده باشد، تهـاتر به صورت خودکار محقق نمیشود.

اقسام تهاتر در حقوق ایران

تهاتر در نظام حقوقی ایران به سه دسته تقسیم میشود:

۱- تهاتر قهری (قانونی)

تهاتر قهری به موجب *ماده ۲۹۵ قانون مدنی* به صورت خودکار و بدون نیاز به توافق طرفین محقق می شود. این نوع تهـاتر زمانی رخ میدهد که تمام شرایط سه گانه (کلی بودن، همجنس بودن و یکسانی زمان و مکان) وجود داشته باشد.

مثال:

اگر دو نفر همزمان به یکدیگر بدهکار باشند و هر دو دین نقدی و قابل پرداخت در تاریخ مشخصی باشند، تهـاتر قهری اتفاق میافتد و هر دو دین به میزان برابر ساقط میشوند.

۲- تهاتر قراردادی

اگر شرایط تهـاتـر قهری وجود نداشته باشد (مانند تفاوت در جنس دین یا زمان پرداخت)، طرفین میتوانند با انعقاد *قرارداد تهاتر*، به صورت توافقی دیون را تسویه کنند.

برای مثال:

شخص «الف» به شخص «ب» ۱۰ میلیون تومان بدهکار است و شخص «ب» نیز ملزم به تحویل یک دستگاه خودرو به «الف» است. در این حالت، با توافق طرفین، میتوان ارزش خودرو را با مبلغ بدهی تهاتر کرد هرچند در این تـهاتـر برخی بر این عقیده اند که اساساً تهاتری شکل نگرفته و‌ اراده طرفین عقدی جدید را رقم زده است لیکن به هر ترتیب در ماهیت امر با توجه به این امر که اراده دو‌طرف هم به این نقطه میرسد میتوان آنرا تهـاتـر قلمداد کرد.

۳- تهاتر قضایی

تهاتر قضایی زمانی مطرح میشود که در اصل وجود دین، میزان آن یا شرایط تـهـاتر اختلاف وجود داشته باشد. در این صورت، دادگاه پس از بررسی ادله و احراز شرایط، تهاتر را به موجب *رأی قضایی* اعلام میکند.

مثال:

چنانچه مدیون ادعای تهاتر کند اما طلبکار آن را انکار نماید، دادگاه با بررسی اسناد و شواهد، در صورت احراز شرایط، تهاتر را قطعی می سازد.

نقش مشاوره حقوقی در فهم ماهیت تهاتر

استفاده از واژگان حقوقی بارمعنایی داشته علی الخصوص دز زمان تنظیم قرارداد و امروزه پلتفرم های حقوق آنلاین با ارائه مشاوره تخصصی و آموزش مفاهیمی مانند تـهاتـر، به اشخاص کمک میکنند تا از چارچوب قانونی این نهاد آگاه شوند. مشاوره حقوقی به زبان ساده، دسترسی به قوانین (مانند ماده ۲۹۵ قانون مدنی) و تحلیل آرای قضایی، نقش مؤثری در پیشگیری از اختلافات ایفا میکنند و با ارائه مشاوره قبل از اقدامات حقوقی و همچنین ارائه راهکار در زمان بروز اختلاف مانع از ورود خسارت ناشی هزینه های سنگین میگردد.

وکیل تهاتر و پیگیری پرونده

تهـاتر به عنوان ابزاری کارآمد در حقوق تعهدات، با ساقط کردن همزمان دو دین، از پیچیدگیهای حقوقی می کاهد. آگاهی از شرایط تهاتر قهری، امکان استفاده از تـهاتر قراردادی و شناخت مراحل تهاتر قضایی، به شهروندان کمک می کند تا از این نهاد به شکل بهینه استفاده نمایند. برای مطالعه بیشتر درباره مفاهیم حقوقی، می توانید به مقالات تخصصی در خصوص وکیل متخصص ملکی مراجعه نمایید و جهت کسب مشاوره حقوقی نیز همکاران ما بصورت آنلاین و تلفنی آماده ارائه خدمات می باشند .

سوالات شما

آیا تهاتر در دیون غیرپولی نیز امکانپذیر است؟

خیر، تهـاتر قهری تنها در دیون همجنس (مانند پول یا کالای مشابه) امکانپذیر است.

آیا تهاتـر قضایی نیاز به تقدیم دادخواست دارد؟

بله، مدیون باید با تقدیم دادخواست به دادگاه، درخواست تهاتر را مطرح کند.

تفاوت تهاتر قهری و قراردادی چیست؟

تهاتر قهری خودکار و بدون توافق است، اما تهاتر قراردادی نیاز به اراده طرفین دارد