معامله فضولی چیست ؟

مفهوم معامله فضولی در قانون با وکیل نادری : عبارت است از معامله برای دیگری یا به مال دیگری بدون داشتن نیابت. ساده‌ترین حالت معامله فضولی، فروش فضولی مال غیر است. یعنی اینکه شخصی بدون داشتن نمایندگی از مالک، مال متعلق به مالک را بفروشد.

مثلاً شخصی اتومبیل متعلق به برادر خود را بدون داشتن نمایندگی بفروشد یا یک سارق، مالی را که دزدیده است بفروشد. از توجه به این دو مثال مشخص میشود. که فروش فضولی عین متعلق به غیر را می توان در دو حالت در نظر گرفت که اصطلاحاً معامله برای غیر و معامله به مال غیر نامیده میشود.

اجازه عقد فضولی

عقد فضولی غیرنافذ است و در صورت تنفیذ (اجازه) مالک، نافذ خواهد شد. اجازه مالک یک ایقاع است و باید شرایط اساسی صحت معاملات را داشته باشد.

وکیل حقوقی : اجازه عقد فضولی باید به صورت لفظی یا فعلی یا به هر صورت دیگری که دلالت بر قصد تنفیذ عقد داشته باشد، اعلام شود. طبق ماده 247 قانون مدنی صرف رضای باطنی مالک برای نفوذ عقد کفایت نمی کند. و همچنین طبق ماده 249 قانون مدنی سکوت مالک، تنفیذ عقد محسوب نمی‌شود. البته اگر در شرایط استثنائی، سکوت توأم با قرینه‌ای باشد. که دلالت بر تنفیذ عقد کند، بعنوان اجازه ضمنی معتبر است.

رد معامله فضولی

ردمعامله فضولی نیز مانند تنفیذ آن یک ایقاع است و باید توسط شخص دارای اهلیت و اختیار، بصورت صریح و ضمنی و لفظی یا فعلی اعلام شود و بروز خارجی پیدا کند. ردمعامله فضولی باعث بطلان آن می‌شود. و پس از رد عقد فضولی توسط مالک، دیگر امکان اجازه آن وجود ندارد.

اگر شخصی بصورت فضولی، خانه دیگری را اجاره داده و مالک بعد از آگاهی از اجاره فضولی، شخصاً خانه را به فرد دیگری اجاره دهد، چنین اقدامی، رد ضمنی معامله (اجاره) فضولی محسوب خواهد شد.

التزام اصیل به معامله فضولی

عقد فضولی از طرف مالک غیرنافذ است و تا قبل از تنفیذ او، هیچ اثر حقوقی‌ای ندارد. اما اصیل اصولاً باید به عقد ملتزم باشد و نمی‌تواند از عقد شانه خالی کند.

طبق ماده 252 قانون مدنی لازم نیست اجازه یا رد فوری باشد اما اگر تأخیر مالک در اجازه یا رد عقد فضولی، منجر به تضرر اصیل شود. وی حق فسخ عقد را خواهد داشت، فارغ از اینکه به فضولی بودن معامله عالم باشد یا نباشد. و از مفهوم مخالف آن استنباط میشود که اگر تأخیر مالک موجب تضرر اصیل نشود، وی حق فسخ عقد را نخواهد داشت.

قائم مقامی در اجازه یا رد معامله فضولی

لازم نیست اجازه یا رد عقد فضولی توسط شخصی که در حین انعقاد عقد، مالک مبیع بوده است انجام شود. بلکه اجازه یا رد توسط قائم مقام مالک نیز ممکن است. بنابراین اگر مالک بدون آگاهی از معامله فضولی، مبیع را به دیگری بفروشد، عقد کماکان غیرنافذ است و تنفیذ یا رد آن با مالک جدید خواهد بود.

طبق ماده 253 قانون مدنی اگر مالک قبل از اجازه یا رد فوت کند. اجازه یا رد با وراث او خواهد بود. حق اجازه یا رد عقد فضولی، تابع مالکیت ورثه مبیع است. بنابراین اگر مثلاً زمین یا خانه مردی فروخته شود، زوجه او حق اجازه یا رد عقد فضولی را نخواهد داشت. زیرا زوجه از عین مال غیرمنقول ارث نمی‌برد.

پرسش و پاسخ:

آیا فوت یا حجر اصیل باعث بطلان عقد می شود؟

همان طور که فوت یا حجر مالک باعث بطلان عقد فضولی نمیشود، فوت یا حجر اصیل نیز باعث بطلان عقد نمیشود و اصیل یا ورثه او باید به عقد ملتزم بمانند.

اگر کسی مال خود را همراه با مال دیگری بفروشد ، چه وضعیت حقوقی پیش می‌آید؟

طبق ماده 256 قانون مدنی، هرگاه کسی مال خود و مال غیر را به یک عقدی منتقل کند معامله نسبت به خود او نافذ است و نسبت به غیر ، فضولی است که در اصطلاح تبعیض در معامله فضولی گویند.